Tentoonstelling:

‘Brumes Blondes’ Schilders en Dichters

100 jaar Surrealisme
samengesteld door Laurens Vancrevel en Rik Lina

 Tevens presentatie van catalogus ‘Brumes Blondes’,2024 met bijdragen van de nog levende  genoemde schilders en dichters.

11 Mei – 30 Juni 2024

Opening 11 mei van 16.00 van 19.00 uur

Surrealisme in de wereld sinds 1924

Surrealisme is de naam van de levensfilosofie waarvan de Franse denker en dichter André Breton in 1924 de beginselverklaring (in zijn Manifeste du surréalisme) heeft geschreven; het woord ‘surrealisme’ is bedacht door zijn vriend Guillaume Apollinaire, en is later alom misbruikt om bizarre situaties mee aan te duiden; het woord is veel populairder geworden dan de radicale filosofie die ermee is aangeduid. Zoals bekend, is surrealisme geen kunststroming en geen literaire richting, maar een geesteshouding die is gericht op de bevrijding van het menselijk bestaan en op de sociale en culturele omvorming van de wereld. Deze revolutionaire uitgangspunten hebben grote invloed op de creativiteit, die niet langer onderdrukt wordt door morele, esthetische of religieuze beperkingen.
Het surrealisme heeft vooral veel invloed gehad op het culturele leven in Frankrijk, maar ook in Wallonië, Tsjechië en Portugal. De filosofie van het surrealisme is verder ontwikkeld door André Breton en Franse geestverwanten als Benjamin Péret, Robert Lebel, Vincent Bounoure, Édouard Jaguer en Joël Gayraud, en in andere landen vooral door Vratislav Effenberger (Tsjechië), Octavio Paz (Mexico), Nicolas Calas (USA). Dolfi Trost (Roemenië), Aldo Pellegrini (Argentinië), Mário Cesariny (Portugal), Vicente Pérez Corrales (Canarische eilanden, Spanje) en anderen. In tientallen landen zijn surrealistische groepen ontstaan en tijdschriften opgericht om het onderlinge contact te versterken, zelfs in landen als Rusland, China en autoritair of religieus bestuurde landen waar het surrealisme als staatsgevaarlijk verboden werd. In Nederland is relatief weinig surrealistische activiteit ontstaan, zowel door de taalbarrière die het Frans vormt, als door ‘de puriteinse handelsgeest’ die diep is geworteld in ons land. Datzelfde verschijnsel deed zich voor in de Angelsaksische landen.

De Lage Landen in de eerste eeuw van het surrealisme
Een summier chronologisch overzicht

Op de eerste expositie van de surrealistische groep in Parijs, 1925 worden kindertekeningen en grafiek getoond van Kristians Tonny (1907-1977), die tot in de jaren dertig in Parijs verbleef. Hij woonde vele bijeenkomsten van de surrealistische groep bij, en was bevriend met verschillende leden zoals Benjamin Péret, Pierre de Massot, Georges Hugnet. Willem Wagenaar (1907-1999) opent in 1929 in Utrecht Kunstzaal Nord, waar hij surrealistische tijdschriften te koop aanbiedt, onder andere Variétés, Documents en Minotaure dat hemzelf en andere jonge schilders zoals J.H. Moesman (1909-1988) en Gerrit van ’t Net ertoe inspireert om zelf surrealistisch werk te gaan maken; hun tekenleraar Willem van Leusden (1886-1974) wordt er op zijn beurt door aangestoken. In 1933 organiseert Willem Wagenaar een galerie-expositie van Utrechtse surrealisten in Parijs, in de hoop daarmee contact te leggen met de surrealistische groep; dat lukt hem echter niet. Op initiatief van Kristians Tonny wordt in 1938 de Internationale expositie van het surrealisme in Amsterdam gehouden, die in het najaar in Den Haag wordt geprolongeerd. Daarbij wordt een monografie uitgegeven met een essay van Georges Hugnet. Hugnet is geruime tijd in Amsterdam aanwezig om toelichting te geven aan bezoekers. Deze omvangrijke expositie inspireert jonge dichters en schilders als Louis Lehmann (1920-2012), (Chris J. van Geel(1907-1974), Emile van Moerkerken (1916-1995), Jaap Mooy (1915-1987), Jan G. Elburg (1919-1992) Eugène Brands (1913-2002) en anderen om zelf surrealistisch werk te maken. In 1941 richten Theo van Baaren en (1912-1989) Gertrude Pape (1907-1988) het voor de Duitse bezetter ‘verborgen’ vriendentijdschrift De Schone Zakdoek op, dat grotendeels geïnspireerd is door het surrealisme. Tot de vaste medewerkers behoren, behalve de oprichters, C. Buddingh’ (1918-1985), Louis Lehmann, Chris van Geel, Emile van Moerkerken en anderen. Op Curaçao richt Luc Tournier / Chris Engels (1907-1990) in 1948 het tijdschrift De Stoep op, waarin hij met de jonge dichters Oda Blinder (1918-1969)en Charles Corsen (1927-1994) experimenteert met automatisch geschreven poëzie. J.H. Moesman, Willem van Leusden, Poesiat, Perdok en Fedde Weidema exposeren in 1949 hun werk in Laren onder de titel Vijf surrealisten. Theo van Baaren houdt de openingstoespraak. Her de Vries (1930-2021) richt in 1959 het Bureau de Recherches Surréalistes en Hollande op; hij schrijft daarvoor de beginselverklaring, en vormt een surrealistische groep met J.H. Moesman, Willem Wagenaar en Willem van Leusden, waar zich nog enkele anderen bij voegen; hij stuurt de beginselverklaring op aan André Breton, en wordt welkom geheten door de surrealistische groep te Parijs; in hun tijdschrift Bief wordt het nieuws gemeld onder het kopje “Du Pays des Brumes Blondes”. In 1961 organiseert De Vries in samenwerking met de dichter Jak van der Meulen (1928-1998) in Leiden de overzichtsexpositie van de nieuwe groep, onder de titel ‘Surrealistische Ontmoetingen’. Moesman kalligrafeert de catalogus, en maakt een speciale ets voor de luxe-editie. Het internationale periodiek Brumes Blondes wordt in 1963 opgericht door De Vries, dat hij vanaf 1964 redigeert met Laurens Vancrevel. De Vries en Vancrevel organiseren in 1967 in Velp de expositie Bestendigheid van het surrealisme,waaraan o.a. ook Kristians Tonny, Jan G. Elburg en Herman Ysebaert (1928-1975) voor het eerst deelnemen. In nauwe samenwerking met de schilder Rik Lina en Herman Ysebaert organiseert Vancrevel in 1969 de internationale expositie Zwarte Zon, Bloem in opstand, in het Kurhaus Hotel in Scheveningen. Jan Schlechter Duvall (1922-2009) Rik Lina en Oey Tjeng Sit (1917-1987) nemen daaraan voor het eerst deel, naast een groot aantal surrealisten uit andere landen. In 1977 organiseert Vancrevel met Lina een expositie bij de Amsterdamse Galerie Bauma: Brumes Blondes, actueel surrealisme. In 1986 sticht de schilder Hendrik Beekman in Alkmaar de Surrealistische Galerie; deze wordt feestelijk geopend met een toespraak door Theo van Baaren. Later wordt de galerie verplaatst naar Marrum (Friesland) onder de nieuwe naam Kabinet Hendrik Beekman. Vancrevel organiseert in 1989 in nauwe samenwerking met de kunsthistorica Agnes Grondman de overzicht tentoonstelling van het surrealisme in Nederland: De Automatische Verbeelding, in het museum De Wieger in Deurne. Ter gelegenheid van de opening wordt als wereldpremière de mini-opera Der Mörder op tekst van Theo van Baaren en muziek van L.Th. Lehmann uitgevoerd. Tijdens de expositie wordt de monografie De Automatische Verbeelding gepresenteerd en de verzamelbundel manifesten en essays Surrealistische ontmoetingen, samengesteld door De Vries en Vancrevel. Ook verschijnt de anthologie Spiegel van de surrealistische poëzie in het Nederlands, samengesteld door Vancrevel. Aan de expositie, die geprolongeerd wordt in Leiden (museum de Lakenhal) en Leeuwarden (museum Het Prinsenhof), neemt Jörg Remé voor het eerst deel. Rik Lina richt in 1990 het internationale tijdschrift Droomschaar op, en in 1991 samen met Fredy Flores Knistoff de internationale groep CAPA (Collective Automatic Painting Amsterdam). De Vries en de dichter Pieter Schermer starten de reeks monografieën over surrealisme onder de titel Labyrint in 1995. In 2003 start Vancrevel de publicatie van poëzie uitgaven en kleine boeken onder het imprint Brumes Blondes. Tot 2014 verschenen er 21 delen en een reeks van 29 poëziekaternen. De laatste uitgave was de grote internationale bundel Ce Qui Sera, almanac of the international movement. Deze publicatie werd door De Vries en Vancrevel samengesteld, in samenwerking met Rik Lina en enkele internationale vrienden: Alain Joubert, Kenneth Cox, Guy Ducornet en Miguel Perez Corrales, en meer dan honderd deelnemers uit vijfentwintig landen. 2024 Rik Lina organiseert in nauwe samenwerking met Laurens Vancrevel en kunsthistorica Marianne Schutte de expositie Brumes Blondes in de surrealistisch eeuw in Galerie ARTTRA te Amsterdam.

Laurens Vancrevel